Prawo spadkowe – gałąź prawa cywilnego regulująca przejście praw i obowiązków majątkowych po śmierci ich właściciela. Majątkowe prawa i obowiązki zmarłego z reguły przechodzą na inny podmiot (w szczególności na spadkobierców), a nie wygasają (przykładem uprawnienia wygasającego najpóźniej w chwili śmierci osoby fizycznej jest zgodnie z art. 299 kodeksu cywilnego służebność osobista). Ze względu na przedmiot regulacji przepisy prawa spadkowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący.
W Polsce kwestie związane z prawem spadkowym reguluje księga czwarta kodeksu cywilnego zatytułowana Spadki.
Zgodnie z art. 941 Kodeksu cywilnego rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Jeżeli spadkodawca sporządził ważny testament co do całości spadku, to ma on pierwszeństwo, a przepisy, dotyczące dziedziczenia ustawowego nie znajdą zastosowania.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą, dochodzi do dziedziczenia ustawowego co do całości spadku.
Spadkobierca nie chce spadku
Spadkobierca testamentowy może spadek odrzucić. Wówczas jego udział przypadnie pozostałym spadkobiercom testamentowym. Jeżeli spadkodawca wskazał w testamencie inną osobę, która powinna odziedziczyć spadek w przypadku odrzucenia go przez pierwszego spadkobiercę, to ta „podstawiona” osoba zostanie spadkobiercą. Prawo spadkowe mówi, że w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił spadkobierców „podstawionych” lub wszyscy spadkobiercy testamentowi odrzucili spadek, dojdzie do dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie i jego rodzaje
Dziedziczenie następuje automatycznie po śmierci spadkodawcy. Spadkobiercy nie uzyskują wówczas konkretnych przedmiotów, ale udziały w spadku. W Polsce podstawą dziedziczenia może być testament albo ustawa. W przypadku dziedziczenia testamentowego spadkodawca sam określa grono swoich spadkobierców, z kolei w sytuacji dziedziczenia ustawowego, o przekazaniu praw i obowiązków decydują przepisy prawa spadkowego.
Do rozstrzygania w kwestii spadku na mocy ustawy dochodzi, gdy zmarły nie sporządził testamentu, dokument okazał się nieważny, odwołany albo gdy osoby dziedziczące nie mogą pełnić lub odmawiają pełnienia tej roli. Nowymi, ustawowymi spadkobiercami będą kolejno małżonkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzice, rodzeństwo, siostrzeńcy, bratankowie, a także ich wnuki itd.
Alternatywa dla dziedziczenia
Zapis windykacyjny został pomyślany jako dodatkowa forma rozrządzenia testamentowego. Jego konstrukcja umożliwia pełną i natychmiastową realizację woli spadkodawcy. Za pomocą zapisu windykacyjnego spadkodawca postanawia, że oznaczona osoba nabędzie określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku. Skutek rozporządzający rozrządzenia testamentowego następuje już w chwili otwarcia spadku, czyli z dniem śmierci spadkodawcy.
Sytuacja zapisobiorcy windykacyjnego jest zbliżona w skutkach do sytuacji spadkobiercy. Obaj nabywają prawa, ale i obowiązki wchodzące w skład spadku z chwilą śmierci spadkodawcy. Aby zapis windykacyjny został prawidłowo ustanowiony, konieczne jest precyzyjne sformułowanie stosownego rozrządzenia. sprowadza się do jednoznacznego wyrażenia woli spadkodawcy, aby wskazana osoba nabyła przedmiot zapisu z chwilą jego śmierci. Prawo spadkowe bywa skomplikowane.
Jeśli zaś wola spadkodawcy nie została wyrażona wystarczająco precyzyjnie i zachodzą wątpliwości co do jego faktycznego zamiaru, to wątpliwości takie należy interpretować jako ustanowienie zapisu zwykłego.